اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 20 |
| تعداد شماره‌ها | 516 |
| تعداد مقالات | 4,492 |
| تعداد مشاهده مقاله | 9,374,767 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,072,526 |
طرحی از فلسفه دینی در اندیشه فارابی با تمرکز بر «رساله فی أغراض مابعدالطبیعه» | ||
| پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت) | ||
| مقاله 5، دوره 23، شماره 1 - شماره پیاپی 45، فروردین 1404، صفحه 47-64 اصل مقاله (1.11 M) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30497/prr.2024.245196.1866 | ||
| نویسندگان | ||
| سید محسن حسینی* 1؛ عین اله خادمی2؛ عبدالله صلواتی2 | ||
| 1دانش‌آموخته دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران. | ||
| 2استاد گروه الهیات، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| فلسفه فارابی برساختی هوشمندانه از پاره‌ای آیات و اشارات قرآنی و بعضی آموزه‌های میراث فلسفه یونانی است که سهم خلاقیت‌های این فیلسوف نیز در آن محفوظ است. این نوع تألیف قبل از فارابی سابقه داشته و به فلسفه دینی نام‌بردار است. در این الگوی فکری (فلسفه دینی) اصول اعتقادی موجود در هر یک از ادیان ابراهیمی (برای پیروان هر کدام از این ادیان) به عنوان اصل مفروض در نظر گرفته می‌شود و از میان آموزه‌های فلسفی، آنهایی که با این اصول موضوعه تقابل نداشته باشند، در برساخت یک نظام فلسفی دینی با تنظیمی سازگار مورد استفاده قرار می‌گیرند. به زعم ما، می‌توان طرح اولیه‌ای از نزدیک شدن به فلسفه دینی در عالم اسلام را در رساله فی أغراض مابعدالطبیعة فارابی مشاهده کرد. او در این رساله ابتدا الله را مبدأ موجود مطلق دانسته و آن بخشی از مابعدالطبیعه را که عهده‌دار بررسی مبدأ موجودات است شایسته نام علم الهی می‌داند. در ادامه، موضوع اول مابعدالطبیعه را موجود مطلق معرفی می‌کند. فارابی از این دو مقدمه نتیجه می‌گیرد که علم الهی به وجهی همان مابعدالطبیعه است. این برداشت وی منجر به دگردیسی مابعدالطبیعه به الهیات در عالم اسلام شده است. این هرگز به معنای آن نیست که الله موضوع فلسفه اسلامی شده باشد، بلکه می‌توان گفت الله (به عنوان مبدأ وجود) محور فلسفه اسلامی و اندیشه توحیدی قرار گرفته و به تبع آن مفاهیم اصلی اعتقادی مانند نبوت و معاد وارد فلسفه اسلامی می‌شود. به علاوه می‌توان خطوط برجسته از طرح فلسفه دینی را در آثار دیگر این فیلسوف مانند آراء أهل المدینة الفاضلة، السیاسة المدنیة، و رساله‌های الجمع، الملة و الحروف مشاهده کرد. این امر بیانگر آن است که الگوی فلسفه دینی در حکم بنمایه و اندیشه بنیادین در نگارش آثار فارابی بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| فارابی؛ فلسفه دینی؛ فلسفه اسلامی؛ فلسفه یونانی؛ فی أغراض مابعدالطبیعة | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Sketch of Religious Philosophy in al-Farabi's Thought, Focusing on the Treatise Fī ʾAghrāḍ Mā Baʿd al-Ṭabīʿa | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Seyyed Mohsen Hosseini1؛ Eynollah Khademi2؛ Abdollah Salavati2 | ||
| 1Ph.D. Graduate in Islamic Philosophy and Theology, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran. | ||
| 2Professor, Department of Theology, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| Al-Farabi’s philosophy represents an intelligent synthesis of select Qur’anic verses and references, certain elements of Greek philosophical heritage, and his own creative contributions. This form of composition predates al-Farabi and is known as “religious philosophy”. In this tradition, the doctrinal principles of each Abrahamic faith are assumed as foundational for their respective adherents, and then among philosophical teachings, those that do not contradict these foundational principles are integrated into a coherent religious-philosophical system. We argue that an early approach to religious philosophy within the Islamic intellectual tradition can be observed in al-Farabi’s treatise Fī ʾAghrāḍ Mā Baʿd al-Ṭabīʿa (On the Aims of Metaphysics). In this work, he first identifies Allah as the absolute being (al-mawjūd al-muṭlaq) and regards that branch of metaphysics which investigates the origin of existence as deserving the title of divine science. He then designates the primary subject of metaphysics as absolute being itself. From these two premises, al-Farabi concludes that divine science, in a sense, is identical to metaphysics. This interpretation led to a transformation of metaphysics into theology within the Islamic intellectual tradition. However, this does not mean that Allah became the sole subject of Islamic philosophy; rather, Allah—as the origin of existence—became its central axis, thereby integrating key theological concepts such as prophethood and resurrection into Islamic philosophical discourse. The second part of this study examines the influence of al-Farabi’s idea of religious philosophy on his other works. It demonstrates that some of his most significant treatises, including Al-Madīna al-Fāḍila, Al-Siyāsa al-Madaniyya, and his treatises Al-Jam‘, Al-Milla, and Al- Ḥurūf, were composed with this philosophical-religious framework in mind. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Al-Farabi, religious philosophy, Islamic philosophy, Greek philosophy, Fī ʾAghrāḍ Mā Baʿd al-Ṭabīʿa | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
ابن ندیم.1381. الفهرست. ترجمه و تحشیه محمدرضا تجدد. تهران: انتشارات اساطیر.
ابن‌سینا. 1363. رساله اضحویه. ترجمۀ حسین خدیو جم. تهران: انتشارات اطلاعات.
ابن‌سینا.1404 ق. الهیات شفاو قم: مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی.
ارسطو. 1385. مابعدالطبیعه. ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
ایلخانی، محمد. 1382. تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس. تهران: سمت.
آقایانی چاوشی، جعفر. 1383. کتابشناسی توصیفی فارابی. مقدمه ژان ژولیوه. تهران: انتشارات هرمس با همکاری مرکز گفتگوی تمدن‌ها.
بریه، امیل. 1377. تاریخ فلسفه قرون وسطی و دوره تجدد. ترجمه و تلخیص یحیی مهدوی. تهران: انتشارات خوارزمی.
بریه، امیل. 2535. تاریخ فلسفه در دوره انتشار فرهنگ یونانی و دوره رومی. ج. 2. ترجمه ع. مراد داودی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پازوکی، شهرام. 1380. «فلسفه مسیحی چیست؟». فلسفه 2-3: 201-219.
پازوکی، شهرام. 1395. حکمت مسیحی (مطالعه‌ای تطبیقی با حکمت اسلامی). تهران: مؤسسه پژوهشی حکت و فلسفه.
پورحسن، قاسم. 1395. «فارابی و خوانشی فلسفی از الحروف». تاریخ فلسفه 7(2): 7-28.
جابری، محمد عابد. 1397. ما و میراث فلسفی‌مان. ترجمه سید محمد آل مهدی. تهران: نشر ثالث.
جمشیدنژاد اول، غلامرضا. 1392. پیر فلسفه اسلامی (مروری بر زندگی و آثار ابویوسف یعقوب معروف به کندی). تهران: انتشارات همشهری.
حسینی، سید احمد. 1392. «تحلیل معناشناختی روایت ابن‌سینا از فهم متافیزیک ارسطو». حکمت سینوی (مشکوه النور) 50: 79-90.
حسینی، سید محسن، و همکاران. 1401. «تأملی در هویت فلسفه به مثابه حکمت در رساله الجمع فارابی». آئینه حکمت 70: 1-18.
حکمت، نصراله. 1398. متافیزیک ابن‌سینا. تهران: انتشارات الهام.
حکمت، نصراله. 1401. سه فیلسوف، سه اثر، سه رخداد (مدخلی به متن‌خوانی و تفسیر الهیات شفا). تهران: انتشارات الهام.
خادمی، عین اله. 1387. «تحلیل معنای سعادت از دیدگاه فارابی». پژوهش‌های فلسفی 10(۲):81-107.
خسروپناه، عبدالحسین، و حسام‌الدین مؤمنی شهرکی. 1401. «جستاری در ساختار روش‌شناسی حکمت اسلامی با تأکید بر ساحت هستی‌شناختی». پژوهش‌های هستی‌شناختی ۱۱(۲): 371-398.
داوری اردکانی، رضا. 1354. فلسفه مدنی فارابی. تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.
داوری اردکانی، رضا. 1374. فارابی. تهران: طرح نو.
دیباجی، سید محمدعلی. 1396. «تمایز معناشناختی-تاریخی الهیات و مابعدالطبیعه در حکمت سینوی». الهیات تطبیقی 8(۱): 125-138.
ژیلسن، اتین. 1395. تاریخ فلسفه مسیحی در قرون وسطا. ترجمه رضا گندمی نصرآبادی. قم: ادیان و مذاهب.
شجاعی باغینی، حوریه، عبدالله صلواتی، و امیرحسین منصوری. 1400. «انگاره سازی معلم ثانی درباره نبوت». حکمت سینوی (مشکوه النور) 25(۲): 167-193.
شرباک، دن کوهن. 1400. فلسفه یهودی در قرون وسطی. ترجمه علیرضا فهیم. قم: ادیان و مذاهب.
صلیبا، جمیل. 1366. فرهنگ فلسفی. ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی. تهران: حکمت.
عباس‌زاده، مهدی. 1398. «کارکرد معرفتی زبان نزد فارابی». پژوهش‌های نوین عقلی 4(۱): 29-48.
عسگری، احمد، و اسکندر صالحی. 1394. «مابعدالطبیعه در عالم اسلام و جایگاه ترجمه‌های عربی در فلسفه اسلامی». فلسفه 43(2): 75-94.
فارابی. 1349. رساله فی اغراض مابعدالطبیعه. حیدر آباد: دایره المعارف عثمانیه.
فارابی. 1384. سعادت از نگاه فارابی (ترجمه دو کتاب تحصیل السعاده و کتاب التبیه علی سبیل السعاده). ترجمه علی اکبر جابری مقدم. قم: دارالهدی.
فارابی. 1396. السیاسه المدنیه. ترجمه و شرح حسن ملکشاهی. تهران: انتشارات سروش.
فارابی. 1405. الجمع بین رأیی الحکیمین. مقدمه و تعلیقه دکتر البیر نصری نادر. تهران: الزهرا.
فارابی. 1986-الف. الحروف. تحقیق محسن مهدی. بیروت: دار المشرق.
فارابی. 1986-ب. آراء اهل مدینه فاضله. قدم له و حققه دکتر البیر نصری نادری. بیروت: دارالمشرق.
فارابی. 1991. الملة و نصوص اخری. تحقیق محسن مهدی. بیروت: دارالمشرق.
فتحی، حسن، مهدی اسعدی. 1399. «ارتباط وجودشناسی، جوهرشناسی و الهیات در فلسفه ارسطو و بررسی تفاسیر جدید آن». نشریه فلسفه دین 17(2): 297-315.
فخری، ماجد. 1372. سیر فلسفه در جهان اسلام. گروه مترجمان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فخری، ماجد. 1395. فارابی بنیان‌گذار نوافلاطون گرایی اسلامی. ترجمۀ محمدرضا مرادی طادی. تهران: نشر علم.
فلاطوری، عبدالجواد. 1394. دگرگونی بنیادین فلسفه یونان در برخورد با شیوه اندیشه اسلامی. ترجمۀ محمدباقر تلغری زاده. تهران: انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
قرشی، سید علی اکبر. 1371. قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الأسلامیه.
کاپلستون، فردریک.1387. تاریخ فلسفه، جلد 2، از آگوستین تا اسکوتوس. ترجمه ابراهیم دادجو. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کربن، هانری. 1396. تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمه جواد طباطبائی. تهران: مینوی خرد.
کندی، یعقوب بن اسحاق. 1950. رسائل الکندی الفلسفیه، ج. 1. به تحقیق محمد عبدالهادی ابوریده. قاهره: دارالفکر العربی.
کیان‌خواه، لیلا، رضا اکبریان، و محمد سعیدی‌مهر. 1397. «تعریف و موضوع مابعدالطبیعه از دیدگاه ابن سینا: بررسی تأثیر رساله اغراض مابعدالطبیعه فارابی». حکمت سینوی (مشکوه النور) 16(1): 1-25.
گندمی نصرآبادی، رضا. 1386. «نسبت عقل و وحی (نگاهی به فلسفه فیلون اسکندرانی)»، فصلنامه حکمت و فلسفه 10-11: 103-120.
مهدی، محسن. 1400. فارابی و بنیان گذاری فلسفه سیاسی اسلامی. ترجمۀ محمد احسان مصحفی. تهران: انتشارات حکمت.
ولفسون، هری اوسترین. 1400. فلسفه آباء کلیسا. ترجمه علی شهبازی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 194 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 157 |
||